ورتیسیلیوم یا حباب خشک Verticillim fungicola

درزمان پرورش قارچ و تهیه کمپوست قارچ حتی بعد از آن ممکن است در این روند قارچ ها دچار بیماری هایی شوند .

این بیماری قارچی نیز مثل مایکوگون غالبا خسارت قابل توجهی به محصول قارج تکمه ای وارد می کند. بیماری ورتیسیلیومی (یا لکه قارچی) اگر در مرحله ابتدایی رشد قارچ تکمه ای ظاهر شود و به درستی تیمار نشود، می تواند تکثیر شده و به تدریج تمام محصول را نابود کند. علائم این بیماری بسته به زمان وقوع آلودگی در مراحل رشد قارچ، تعداد اسپوری که آلودگی را ایجاد کرده اند و فاصله زمانی بین شروع آلودگی تا ظهور نشانه ها، متفاوت است.  تشخیص نشانه ها به ما کمک می کند که زمان و منشا وقوع آلودگی را تشخیص دهیم.  این اطلاعات ما را در  کنترل بیماری کمک می کند.

مهمترین نشانه بیماری تشکیل توده کروی شکلی از بافت قارچ ها یا حباب خشک می باشد.  اگر آلودگی در زمان پین دهی و یا قبل از آن رخ بدهد، فارچ ها  حباب را به خود می گیرند (پایه کلفت و کلاهک بسیار کوچک) یا تبدیل به توده بی شکلی از بافت قارچی می شوند . قارچهای آلوده به ورتیسیلیوم خشک باقی می مانند و سطح چرم مانندی دارند. به همین دلیل به این بیماری حباب خشک می گویند.

آلودگی قارچها در مرحله بعدی رشد، سبب بدشکل شدن ساقه و شکل نامنظم کلاهک می شود. به عنوان مثال فرم ناقصی که “لب مویی” خوانده می شود زمانی ایجاد می شود که قارچ از یک سمت آلوده می شود و از ناحیه سالمش شروع به رشد می کند. این امر سبب می شود که قارچ کج شده، قسمت خارجی پایه اش بشکند و به سمت عقب بپیچد .

زمانی که قارچ های رسیده بیمار می شوند لکه های قهوه ای مایل به خاکستری رنگ پریده روی کلاهک ظاهر می شوند. این لکه ها به داخل بافت قارچ رشد کرده و در زمانی که رطوبت بالا باشد کپک خاکستری رنگی روی آنها ظاهر می شود. رنگ مرده و رشد داخلی لکه ها، لکه های ورتیسلیوم را از لکه های قهوه ای، مرطوب و براق بیماری باکتریایی متمایز می سازد .   منشا ورتیسلیوم مثل مایکوگون خاک پوششی آلوده است. علاوه بر آن، اسپورهای این قارچ از طریق مگس ها، کنه ها، کارکنان و همچنین از طریق هوای فیلتر نشده جابه جا می شوند.

روش های کنترل

در هنگام تهیه تجهیزات پرورش قارچ ، مانند خاک پوششی ، هواساز پرورش قارچ و ….اولین اقدام در کنترل بیماری ورتیسیلیوم این است که تشخیص دهیم این بیماری چه زمانی ظاهر شده است. با دانستن زمان بروز اولین نشانه های بیماری، می توان زمان کاربرد سم و همچنین منبع آلودگی را مشخص کرد. به قارچ چین ها بایستی آموزش داد تا این بیماری را بشناسند و به مجرد مشاهده قارچ بیمار، آن را به مدیر تولید یا مسئول مربوط، اطلاع دهند. تاکید کنید که قارچ چین ها اصلا به قارچهای مریض و اطراف آن دست نزنند و برای نشانه گذاری، در کنار قارچهای مریض، چوبکی تمیز (از همانهایی که پزشکان موقع معاینه گلویتان استفاده می کنند) در بستر فرو کنند. با استفاده از این علامتگذاری مدیر تولید یا شخص کنترل کننده، بایستی روی قارچهای مریض نمک بریزد و روز بعدآنها را از بستر حذف کند. متاسفانه این بیماری خیلی سریع می تواند به یک اپیدمی تبدیل شود.  اما زمان زیادی طول می کشد تا بتوان اسپورهای این بیماری را در مزرعه کاهش داد و آن را کنترل نمود. کاهش تعداد اسپورها در اطراف مزرعه یا در سالن قارچ، برای کنترل این بیماری بسیار مهم است.  اسپورهای این قارچ چسبناک بوده و به دست و لباس کارگران و قارچ چینان می چسبد و از سالنی به سالن دیگر منتقل می شود. حتی شستن دستها با آب و صابون هم موجب حذف کامل اسپورها نمی شود.

کاهش فراوانی اسپورها موضوع مهمی است. اولین اقدام این است که عامل پخش اسپورها را مشخص و متوقف نماییم. از ابتدای مشاهده بیماری، مدیر تولید بایستی ببیند چه کسی و یا چه چیزی حدود 14-10 روز قبل در تماس با این نقطه حاوی قارچهای آلوده بوده است. چون از زمان آلودگی تا بروز علائم 14 – 10 روز طول می کشد.  در درجه حرارت و رطوبت بالاتر از 18 درجه زمان مشاهده علائم از شروع بیماری به 10-7 روز کاهش پیدا می کند. در صورتی که این بیماری ممولا در انتهای فلاش یک بروز کند، نشاندهنده این است که آلودگی توسط عاملی به غیر از قارچ چین ها ایجاد شده است. همچنین این بیماری ممکن است در زمانیکه قارچهای بالغ در بستر هستند علامتی نداشته باشد، ولی بعد از انتقال قارچها به بازار، علائم کم کم ظاهر می شود. این قارچها می توانند عامل گسترش بیماری باشند.

کنترل شیمیایی:

این قارچ را با هر نوع قارچ کش در دسترس می توان کنترل نمود، اما تا قبل از خاک دهی، لازم نیست هیچ قارچ‌کشی استفاده شود. از قارچ کش های معروف می توان از بنومیل، بنلیت، کلرتالونیل و یا تیابندازول نام برد. موقع استفاده از قارچ کش پیشنهاد می شود که هر دفعه از یک قارچ کش جدیدی استفاده شود. اینکار مانع از مقاوم شدن ورتیسیلیوم به قارچ کش می شود. در استفاده از قارچ کش بایستی دقت کنید که قسمت های بیمار کاملا تیمار شود و با غلظت مناسبی از سم اینکار انجام شود.

قارچ کش بایستی تا عمق 2 تا 3 سانتی متری بستر نفوذ کند و گوشه ها و دیواره های بستر را کاملا پوشش دهد. در زمان تهیه محلول سم دقت کنید که کثیفی و مواد آلی در ظرفی که محلول سم را تهیه می کنید، وجود نداشته باشد. چون از غلظت موثر سم کاسته می شود. در زمانی که در سالنی آلودگی ورتیسیلیومی وجود دارد، هرگونه تردد افراد یا آبیاری از سالنها ی قدیم به سالن جدید، حتی برای یک لحظه کوتاه ممنوع است.

کنترل زراعی:

با کنترل هواساز پرورش قارچ کاهش درجه حرارت سالن از 20 درجه به 14 و کاهش رطوبت به 80% برای مدت  چند روز  می تواند شدت بیماری را به طور  قابل ملاحظه ای کاهش دهد. عقیده بر این است که رشد بیشتر اسپاون در سطح خاک پوششی در زمان ظهور ته سنجاقی ها باعث افزایش بروز این بیماری می شود. البته این به این مفهوم نیست که تولید کننده قارچ، شوک سرمایی را خیلی زودتر اعمال کند چون در این صورت تعداد قارچهای کثیف زیاد خواهد شد. مع ذالک ممانعت از رشد بیش از حد اسپاون در سطح خاک پوششی باعث کاهش بیماری می شود. علاوه بر این نژادهایی که راحت ته سنجاقی تولید می کنند ممکن است نسبت به نژادهایی که دیرتر ته سنجاقی تولید می کنند، به این بیماری حساسیت کمتری نشان دهند. چون در نژادهایی که دیر پین می دهند، رشد رویشی اسپاون در سطح خاک بیشتر است.

در آب و هوای گرم و مرطوب مواد آلی و ضایعات قارچ محیط مناسبی برای رشد و تکثیر ورتیسیلیوم و تولید سریع اسپورها ایجاد می کنند. بنابراین نه تنها اسپورهای ورتیسیلیوم در قارجهای آلوده تولید می شوند بلکه اسپورهای این فارچ در اطراف مزرعه نیز تولید می شوند.

یک نفر را مامور کنید که قارجهار آلوده را شناسایی کند و سپس  روی آنها نمک بریزد و یا الکل اسپری کند. این تکنیک در فلاش اول بسیار موثر است. هرگز قارچ آلوده را لمس نکنید و یا آن را از بستر نچینید.  هر روز باید به سالن سر بزنید و روی قارچ ها ی آلوده نمک بریزید.  قطر محل نمک پاشی بایستی 15-4 سانتی متر باشد و روی قارچهای مریض و اطراف آن را کاملا بپوشاند. برای این کار نمک سفره یا نمک سنگ پودر شده خوب است. از الکل 80% نیز می توان برای اسپری کردن منطقه آلوده استفاده کرد. مزرعه ای که زیاد آلوده شده باشد، را نمی توان با نمک تیمار کرد. در این شرایط معمولا این تیمار جواب نخواهد داد و از آنجا که تعداد اسپورها در سالن خیلی زیاد شده است، هر نوع رفت و آمد در این سالن ها باعث پخش بیماری می شود. توجه داشته باشید که نمک پاشیدن روی قارچهایی که ظاهر مریضی دارند، مانع از پخش اسپور از روی قارچهایی آلوده بدون نشانه، و یا سایر منابع نمی شود.

شیلنگ های آبیاری، تجهیزات برداشت قارچ، مگس ها، پشه ها، کنه ها، موشها، آبیاری کنندگان، مدیران تولید عوامل مشخص انتقال اسپورها هستند که بیماری را پخش می کنند. هر قطعه ای از تجهیزات که به سالن وارد می شود یا در تماس با قارچ قرار می گیرد بعد از خاک دهی بایستی کاملا تمیز و ضد عفونی شود. اگر ممکن است برای محصول جدید یا برای هر اتاق شیلنگ جداگانه ای استفاده شود. اگر قرار است از وسایل مشترک برای آبیاری سالن ها استفاده شود، بایستی آنها را در محلول ضدعفونی غرق آب کنید.

یکی دیگر از نکات مهم این است که مطمئن شوید کف سالن کشت در زمان Cook out، برای چند ساعت درجه حرارت بالا ببیند. توجه داشته باشید که غالبا درجه حرارت کمپوست قبل از کف اتاق یا سردترین منطقه سالن به این درجه حرارت می رسد. بعد از عملیات مایه زنی و خاک دهی کف سالن بایستی کاملا تمیز شود و تمام ذرات و تکه های کمپوست قارچ  و خاک خارج شود و سپس توسط یک مایع ضدعفونی کننده یا محلول کلردار ضدعفونی شود. مراقب باشید که مواد شیمیایی روی خاک یا کمپوست پاشیده نشود و فقط کف اتاق تیمار شود. تمام وسایل و تجهیزاتی که در هر زمانی از مایه زنی تا زمان بخاردهی، به درون سالن ها برده می شود، بایستی کاملا ضدعفونی شوند. تمام سبد ها، چاقوها و سطل های قارچ چینی بایستی بعد از هر بار استفاده و قبل از استفاده مجدد ضد عفونی شوند. زیرا اسپورها می توانند دوباره به وسیله همین ابزارها به سالن ها بازگردند. بعد از ضدعفونی وسایل با مواد شیمیایی، باید حتما آنهارا کاملا با آب تمیز شست تا مطمئن شوید که بقایای مواد شیمیایی اصلا به قارچها نمی رسد. کمپوست سازی مناسب و بهینه فاز 2 باعث کاهش کپک ها و نماتدها می شود که منبع غذایی کنه ها هستند. بنابراین اگر کمپوست فاز 2 خوب تهیه شود، جمعیت کنه ها کاهش خواهد یافت. کنترل جمعیت کنه ها و حشرات در کنترل این بیماری بسیار مهم است. گاهی برای جلوگیری از خسارت بیشتر، به سالن های شدیدا آلوده وارد نمی شویم وسالن را به همراه کل قارچهای آلوده همه را یکجا بخار می دهیم (این قارچ در حرارت بیش  از 56 درجه سانتی گراد به مدت بیش از 2 ساعت می میرد).  بلی، در شرایط اضطرار گاهی مجبور می شویم برای جلوگیری از مرگ، تن به غمل جراحی دهیم.  اما توجه داشته باشید که این اقدام زمانی موثر است که سایر منابع آلودگی کنترل شده باشد.