دما سنج جیوه ای

توضیحات محصول

هر چند که حرارت باعث افزایش حجم جیوه می شود، ولی درجه ی این افزایش در همه ی حالات ثابت و معین است. مثلاً هر گاه جیوه ای را در یک لوله ی شیشه ای بریزیم و آن را گرم کنیم، خواهیم دید که جیوه تا حد معینی انبساط یافته، خود به خود در لوله بالا می آید. سپس هر گاه مجدداً عین همان حرارت را به جیوه بدهیم دوباره تا همان نقطه ی اول بالا خواهد آمد.

دماسنجی جیوه ای که اکنون به کار برده می شود، درست همان کار دماسنج گالیله را انجام می دهد. با این تفاوت که در این نوع دماسنج بجای هوا، جیوه تعبیه شده است.

در دماسنج های جیوه ای، جیوه در لوله ای به باریکی یک سنجاق ریخته شده و منفذ آن نیز از موی انسان تنگتر است.

در انتهای لوله مخزن کوچکی است که فقط در آن به اندازه لازم جیوه قرار دارد. اما در خود لوله بجای جیوه، یا گاز نیتروژن ریخته اند و یا اصلاً هوایش را کشیده و خلأ در آن ایجاد کرده اند. جیوه در چنین لوله ای بالا و پایین می رود و بدین وسیله درجه دما را تعیین می کند.

لوله دماسنج را هم درجه بندی کرده اند تا آشکارا میزان گرما یا سرما را نشان دهد.

دماسنج جیوه ای را (گراند دوک) فردینان (دوم)، در حدود سال ۱۶۵۴ برای نخستین بار به کار برد. وی دوک بزرگ توسکان (ایتالیا) بود.

دماسنج جیوه ای” در سال ۱۷۱۴ میلادی، توسط یک مخترع آلمانی به نام “فارنهایت” اختراع شد

چرا در برخی از دماسنج ها،از جیوه استفاده می شود؟

پس دماسنج به سادگی از یک لوله ی شیشه ای حاوی جیوه درست می شود. البته باید آن لوله را با اعداد درجه بندی هم بکنیم تا بتواند درجه بالا و پائین آمدن جیوه را به روشنی بیان کند.

در دماسنج های جدید، جیوه در لوله ای به باریکی یک سنجاق ریخته شده و منفذ آن نیز از موی انسان تنگ تر است. در انتهای لوله، مخزن کوچکی است که فقط در آن، به اندازه‌ ی لازم جیوه قرار دارد. اما در خود لوله به جای جیوه، یا گاز نیتروژن ریخته اند و یا اصلاً هوایش را کشیده و خلأ در آن ایجـاد کرده اند. جیوه در چنین لوله ای بالا و پایین می رود و بدین وسیله درجه حرارت را تعیین می کند.

بر اثر گرما حجم جیوه افزایش می یابد = انبساط جیوه
بر اثر سرما حجم جیوه کاهش می یابد = انقباض جیوه
دو شیوه در درجه بندی لوله‌ دماسنج متداول است:
۱ – فارنهایت
۲ – صد بخشی یا سانتیگراد
در درجه بندی صد بخشی، صفر، نقطه‌ ی انجماد آب است و ۱۰۰ نقطه‌ جوش آن. اما در درجه بندی فارنهایت، ۳۲، نقطه ی انجماد است و ۲۱۲ نقطه ی جوش آن.
دماسنج پزشکی که برای تعیین درجه ی حرارت بدن ما به کار می رود، به گونه ای ساخته شده که وقتی جیوه در لوله، بالا رفت تا مدتی همچنان بر سر جایش باقی می ماند. سپس باید آن را به شدت تکان بدهیم تا جیوه، دگر باره به مخزن خود باز گردد.

نحوه درجه بندی کردن دماسنج جیوه ای:

برای درجه بندی کردن دماسنج جیوه ای به دو دمای ثابت احتیاج داریم : دما ذوب یخ و دمای جوش آب
ابتدا مخزن دماسنج را درون مقداری خرده یخ در حال ذوب قرار می دهیم , مشاهده می کنیم که سطح جیوه در لوله پایین آمده و در یک نقطه متوقف می شود ,‌آن نقطه را علامت زده و برابر عدد صفر در نظر می گیریم. سپس مخزن دماسنج را درون بخار آب جوش قرار می دهیم , سطح جیوه در لوله بالا رفته و در نقطهء دیگری متوقف می شود , آن نقطه را علامت زده برابر عدد صد در نظر می گیریم . بین دو عدد صفر و صد را به صد قسمت مساوی تقسیم می کنیم .

نکته: در درجه بندی کردن دماسنج باید شرایط زیر را در نظر بگیریم :
۱- یخ باید خالص باشد , زیرا ناخالصی دمای ذوب یخ را پایین می آورد.
۲- آب باید خالص باشد , زیرا ناخالصی دمای جوش آب را افزایش می دهد.
۳- مخزن دماسنج باید در بخار آب جوش قرار بگیرد , نه در خود آب , زیرا دمای آب در همه نقاط یکسان نیست.
۴- این عمل باید در فشار یک اتمسفر انجام شود , زیرا با تغییر فشار هوا , دمای ذوب یخ و جوش آب تغییر می کند.

دماسنج جیوه ای چگونه کار می کند؟

جیوه بر اثر گرما یا سرما، گسترش (منبسط) یا تراکم (منقبض) پیدا کرده و بدین وسیله در درون یک لوله شیشه ای بالا و پایین می رود.

وقتی جیوه گرم می شود، چون جای بیشتری را می گیرد، پس خود را از دیواره شیشه بالا می کشد و وقتی که سرد می شود، خود را جمع کرده و نیاز به جای کمتری دارد، پس در حباب شیشه ای پایین لوله دماسنج، آرام فرو می نشیند.

چرا در ساختار دماسنج از جیوه استفاده می شود؟

هرچند که گرما باعث افزایش حجم جیوه می شود، ولی درجه این افزایش در همه حالات ثابت و معین است. مانند اینکه هرگاه جیوه ای دریک لوله شیشه ای ریخته و آن را گرم کرد، مشاهده می شود که جیوه تا حد معینی گسترش (انبساط) می یابد و خودبخود در لوله بالا می رود. سپس اگر دو باره همان اندازه گرما به جیوه داده شود، باز تا همان نقطه اول بالا خواهد آمد.

از این رو، یکی از مناسب ترین ماده ها برای ساختن دماسنج جیوه بوده است.

محدوده کاربرد دماسنجهای جیوه ای و الکلی :

این دماسنجها در محدوده دمای انجماد و دمای جوش مایع درون آنها کاربرد دارد , به طوری که دماسنج جیوه ای بین حدود ۳۹- تا ۳۵۰ درجه سلسیوس و دماسنج الکلی بین ۱۱۵- تا ۷۸ درجه قابل استفاده می باشد.

تفاوت دماسنج پزشکی ودماسنج جیوه ای:

۱-تفاوت درگستره دما،دماسنج پزشکی از۳۵ تا۴۲ ولی دماسنج معمولی بیشتراست.

۲-تفاوت دردقت اندازه گیری. دقت دماسنج پزشکی ۰٫۱درجه ولی دماسنج معمولی۱درجه است.

۳-تفاوت درشکل.دماسنج پزشکی درنزدیک مخزن آن خمیدگی است ولی دماسنج معمولی خمیدگی ندارد.

۴-تفاوت درجنس. شیشه دماسنج پزشکی ذره بینی است ولی دماسنج معمولی این چنین نیست.

۵-تفاوت درابعاد.میله دماسنج پزشکی باریکترازدماسنج معمولی است.

چند گونه دماسنج جیوه ای وجود دارد؟

دماسنج جیوه ای برای کارهای گوناگون ساخته می شود که مهم ترین گونه های آن دماسنج آزمایشگاهی و دماسنج پزشکی است.

مسمومیت با جیوه:

می‌‌تواند باعث آسیب عصبی غیرقابل برگشت در مغز در حال رشد کودک شده و همچنین در بزرگسالان باعث آسیب عصبی منجر به بی‌حسی، احساس گزگز، از دست دادن تعادل، از بین رفتن شنوایی و کاهش بینایی می‌شود. اما همه ما از طریق منابع مختلف در معرض جیوه قرار داریم. ماهی‌ها به طور طبیعی در بدن خود مقداری جیوه دارند. هر چه ماهی از نظر اندازه بزرگ‌تر باشد، میزان جیوه موجود در آن بیشتر خواهد بود. حتی میزان جیوه در ماهی‌های مختلف مربوط به یک گونه با هم متفاوت است.

چه مقدار تماس با جیوه، خطرناک تلقی می‌شود؟

این مسائل مواردی هستند که افراد مختلف پاسخ‌های متفاوتی به‌آن می‌‌دهند، ولی در اینجا می‌کوشیم مساله را کاملا روشن کنیم و شبهات را برطرف سازیم.

ماهی با طعم جیوه:متخصصان به این نتیجه رسیده‌اند که جیوه موجود در ماهی می‌تواند مشکلاتی را بویژه برای کودکان یا جنین در حال رشد به وجود آورد.کوسه، اره‌ماهی و ماهی استومری از ماهی‌هایی هستند که میزان جیوه موجود در آنها از دیگر ماهی‌ها بیشتر است و توصیه می‌شود که خانم‌های حامله و کودکان از مصرف آنها اجتناب کنند.خرچنگ دریایی، ماهی‌تن، ماهی هالیبوت، ماهی روغن کوچک، ماهی آبی و قزل‌آلای آب شور از میزان متوسطی جیوه برخوردارند.مقدار توصیه شده برای مصرف ماهیانی که جیوه کمتری دارند دو وعده در هفته است.آبزیانی که از مقدار کمی جیوه برخوردارند و مصرف آنها شایع‌تر است عبارتند از: میگو، ماهی تن کنسرو شده، قزل‌آلای آب شیرین و گربه ماهی

اگر دماسنج جیوه‌ای شکست چه کار کنم؟

در جواب اول باید گفت که جیوه فلزی براق،‌ بی‌بو و سمی است که در دمای اتاق به حالت مایع وجود دارد. بیشتر موارد مسمومیت با جیوه از طریق تنفس هوای آلوده یا مصرف آب و غذای آلوده به جیوه به وجود می‌آید. مشکلات عصبی پس از مواجهه‌طولانی‌مدت با مقادیر زیاد جیوه بروز می‌کند. مواجهه با مقدار اندکی جیوه در مدت کوتاه، خطری برای سلامت ندارد.مقدار جیوه به کار رفته در دماسنج‌ها به حدی نیست که باعث بروز مسمومیت شود و اثرات سمی داشته باشد. با وجود این به والدین توصیه می‌شود که برای اندازه‌گیری درجه تب کودکان خود از دماسنج‌های دیجیتالی استفاده کنند.

وقتی می‌خواهید دماسنج جیوه‌ای را دور بیندازید: آن را داخل کیسه پلاستیکی گذاشته و درش را گره بزنید. اگر دماسنج شما شکست از دو ورقه کاغذی برای جمع‌آوری جیوه آن استفاده کنید. هیچ وقت برای جمع‌آوری جیوه از جاروبرقی استفاده نکنید.