کاشت قارچ لنتینوس (شی تاکه) در کیسه های پلاستیکی

قارچ لنتینوس از گذشته های دور  به روش سنتی در روی تنه درختان سخت چوب و در محوطه باز کشت می گردیده ، لیکن اخیرا” تکنیکهای کشت شی تا که در کیسه های پلاستیک استریلیزه شده به صورت گسترده ای در حال توسعه است . با استفاده از خاک اره مخلوط با مواد دیگر به عنوان کمپوست و تحت شرایط کنترل  شده تا نیمه کنترلی  به جای استفاده از تنه درختان ، از کیسه های پلاستیک به صورت گسترده ای جهت کشت قارچ شی تا که استفاده به عمل می آید . کیسه های پلاستیک  به صورت گسترده ای جهت کشت قارچ شی تا که استفاده به عمل می آید .کیسه های پلاستیکی در مقایسه با تنه های درختان جنگلی در راستای تولید اقتصادی قارچ لنتینوس دارای 3 مزیت است :

1- موادی که به جای تنه درختان به صورت مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد، معمولا عباتند از خاک اره و سایر فرآورده ها و زوائید کشاورزی از قبیل تفاله نیشکر ، تفاله چغندر قند ، پوست تخم پنبه ، پوست بادام زمینی و چوب ذرت که معمولافراوان هستند و در همه جای جهان وجود دارند.

در تایوان ، چین ، زلاندنو،آمریکا ، فرانسه، فنلاند ، هلند ، آلمان ، فیلیپین  و تایلند بیشتر از مواد ذکر شده استفاده می شود . در بعضی از کشورها معمولا” از اسپان خاک اره استفاده می گردد و آماده سازی مدیوم نهائی مشابه تهیه اسپان است .. در اروپا به جای اسپان خاک اره از اسپان بذر به عنوان مدیوم اسپان استفاده می گردد.

2- استفاده لز روش کیسه های پلاستیکی ، زمان تولید را کوتاه می سازدو محصول زیادی به دست می دهد . با استفاده از تنه طبیعی درختان ، زمان اسپانتینگ تا برداشت اولین قارچ معمولا” 8 ماه تا یکسال و اندی طول می کشد.و تکامل دوره برداشت نیز بیش از 3 سال به  طول می انجامد .تحت شرایط نرمال و طبیعی ، به طور متوسط 100کیلوگرم تنه طبیعی در طول دوره ذکر شده در حدود 10 الی 15 کیلوگرم قارچ تولید می نماید.  در حال ت استفاده از کیسه های پلاستیک به صورت  مصنوعی ، قارچ لنتینوس  را می توان حدود 80 روز پس از اسپانتینگ برداشت نمود . در این حالت  5 ماه زودتر از تنه های طبیعی قارچ حاصل می گردد.دوره برداشت کمتر از 8 ماه طول می کشد که در مقایسه با تنه طبیعی دوره کمتری را طی می نماید. تحت شرایط کنترل شده و نیمه کنترل ، راندمان بیولوژیکی به طور متوسط به 80 در صد می رسد . به این معنی که 100 کیلوگرم خاک اره با سوپلیمانهای لازم می تواند 80کیلوگرم قارچ تازه تولید نماید . در کشت کیسه ای راندمان تولید در 6 ماه بالغ بر 145 درصد گزارش گردیده است. این مقدار چیزی در حدود 8 برابر افزایش نسبت به کشت سنتی است .

3- کشت کیسه ای نسبتا” ساده است به عنوان مثال لنتینوس در کیسه های پلاستیکی قابل حمل و نقل  به وسیله کارگران پیر و جوان بوده و قابل  استفاده در روستاها و مناطق شهری است . باید توجه داشت که میسیلیوم درتنه های مصنوعی (کیسه های پلاستیکی) سریعتر رشد می کند و محصول بیشتری می دهد ، لیکن کیفیت قارچ  تولید شده  در تنه های مصنوعی معمولا” پایین تر از تنه های طبیعی است .

به طور عملی ، تکنیک مورد استفاده برای کشت  قارچ در تنه های مصنوعی شامل استلیزه کردن کمپوست خاک اره در ظروف مقاوم به گرما است که متعاقب آن تلقیح کمپوست سرد شده در هر ظرف صورت می گیرد.

خاک اره بابستی با سوپلیمانهامخلوط گردد.پاستوریزه شود و پس از سرد شدن به همین صورت که درمورد قارچ دکمه ای عمل می گردد تلقیح شود. زمان انکوباسیون از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و آن بستگی به نژاد اسپان و تجارب کشتکار و اعمال رویه مورد نظر دارد  به هر حال اگر مدیوم فشرده شده و اسپان کمی در ان تلقیح شده باشد، مدت انکوباسیون 3تا 4 ماه به طول می انجامد . چنانچه مدیوم در کیسه های پلاستیک فشرده و متراکم نگردیده باشد و 2 تا 5 درصد اسپان بذر با مدیوم مخلوط شده باشد مدت زمان انکوباسیون یک تا 2 ماه به طول خواهد انجامید .

کشت های کیسه ای لنتینوس را می توان در واحد های تولید قارچ دکمه ای که در آن فاکتورهای محیطی از قبیل درجه حرارت ، رطوبت ، اکسیژن و گاز کربنیک و نیز آفات و بیماریها و غیره تحت کنترل می باشد، پرورش داده و به تولید رسانید.

الف – مواد لازم

ابزار ومواد لازم برای کشت کیسه ای شی تاکه عبارتند از کیسه های پروپیلن و انواع موادی که به عنوان مدیوم بستر یا کمپوست جهت تغذیه و رشد میسیلیوم  به منظور تولید قارچ مورد استفاده قرارمی گیرند . کیسه ها باید از پروپیلن ساخته شده باشند ، زیرا این پلیمر می تواند درجات حرارت مورد نیاز برای اتوکلاو (121 درجه سانتیگراد)  را تحمل نماید. اندازه کیسه ها که به طور معمول مورد مصرف قرار می گیرد 15*30 سانتیمتر می باشد. شیشه های بطری  را نیز می توان  برای کشت قارچ مورد استفاده قرارداد.

ماده اصلی بستر کاشت (کمپوست)، خاک اره از انواع مختلف چوب ها است . لیکن سبوس برنج، سبوس ذرت و کربنات کلسیم نیز مورد نیاز است ، منابع دیگر سلولز ، همی سلولز و لیگنین را می توان در ترکیبات مختلف با خاک اره و یا بدون خاک اره از جمله تفاله چای ، پوست بادام زمینی ، چوب ذرت مورد استفاده قرارداد.

حسب تجارب بدست آمده خاک اره گونه های سخت چوب ، ترجیحا”  گونه های بلوط ، افرا و بتولا نتایج بهتری را حاصل می نمایند . خاک اره تازه بلوط سفید و یا قرمز ماده غذایی مناسبی جهت رشد اسپان و تولید قارچ به شمار می رود.ph این گونه ها معمولا” 3.5 الی 4 است و مقدار رطوبت آنها 45 الی 50 درصد است . پس از اختلاط  خاک اره با دیگر مواد و آب ، ph  فوق با افزودن کربنات کلسیم یا آهک و احیانا” سولفات کلسیم یا سنگ گچ  به 4.5 الی 6 اغییر داده می شود . اقدامات لازم جهت تهیه مدیوم بستر یا کمپوست  به شرح ذیل می باشد:

1- الک کردن مواد : خاک اره معمولا” حاوی قطعات کوچک چوب یا ناخالصی های سخت دیگر است ، لذا باید آنرا الک نمود تامانع سوراخ کردن کیسه های پلاستیک در هنگام پرکردن شود . این سوراخ ها می تواند محل نفوذ و ورود انواع آلودگی ها و امراض قارچی به داخل کیسه ها گردد . تمام موادی که مخلوط می شوند باید تازه باشند و در صورت درشت بودن به صورت کاملا” ریز خورد شوند و سپس الک گردند . خاک اره تازه درختان ، بسیار عالی عمل می نماید و نیاز به تخمیر ندارد . در تایوان بسته به نوع درخت ، خاک اره مربوطه به مدت چندین ماه تخمیر می گردد.

2- مخلوط کردن مواد:خاک اره الک شده  با سایر مواد (سبوس برنج + سبوس ذرت + آهک +آب) به  نسبت های مختلف  مخلوط می گردد. فرمول های بسیار زیاد و متنوعی در سراسر کشورهای تولید کننده شی تاکه مورد استفاده قرار می گیرند.  در یک فرمول متشکل  از خاک اره  به عنوان ماده اصلی و سبوس برنج  به میزان 3 تا 4 درصد،آرد ذرت  یا سبوس گندم  به میزان یک درصد و آهک  به میزان یک درصد و نیز فرمول دیگر شامل خاک اره  به عنوان ماده اصلی و ضایعات ذرت به میزان 10 الی 25 درصد ، آهک  به میزان یک تا 2 درصد نتایج مطلوبی  به دست آمده است .

اخیرا” Royse مخلوطی از خاک اره افرا و غان را به نسبت 60  به 40 به عنوان پایه مواد مورد استفاده قرارداده ، و به این نتیجه رسید که مخلوطی به نسبت :80 درصد خاک اره افرا و غان با نسبت فوق ، 10 درصد ارزن و 10 درصد سبوس گندم بهاره  بهترین فرمول ماده غذائی است .فرمول بسیار مناسب دیگر کشتکاران شی تا که آمریکائی مورد عمل قرار می دهندعبارت است از : 8 قسمت خاک اره گونه های سخت چوب ، یک قسمت سبوس گندم ، یک قسمت دانه ، کلا” در وزن خشک مواد است.

شایان ذکر است که میزان زشد میسیلیوم ، تشکیل پریموردیوم و تولید قارچ بسته  به استفاده از استوک های مختلف  بر روی مدیوم بستر وضعیت متفاوتی دارد. یک استوک ممکن است در یک ستر نتیجه خوبی به دست بدهد لیکن در بستر با کیفیت دیگر نتیجه  معک.س حاصل گردد. استوک خوب و مطلوب  به استوکی می گویند که برروی مدیوم ویژه محصول بیشتری تولید نماید.

قبل از اینکه استوکی به منظور استفادهتولید انبوه و تجاری مورد استفاده قرار بگیرد ، بایستی به لحاظ راندمان بیولوژیکی ، کیفیت و متوسط وزن قارچ مورد آزمایش قرار بگیرد.

هنگامیکه خاک اره کاملا” مرطوب است بایستی با اختلاط سوپلیمان ، سنگ گچ و  یا اهک بسته به فرمول با سبوس مخلوط گدد تا اختلاط یکنواخت گردد. مقدار رطوبت معمولا” بین 56 تا 63 درصد  زمان اماده شدن مدیوم در طول انکوباسیون افزایش می یابد . برخی از گزارش ها حاکی از اینست که ظرفیت نگهداری بالای آب مدیوم لازم با هوادهی خوب ، نتایج بهتری  را حاصل می نماید.

حسب گزارشی ، اختلاط برگهای چای  با مدیوم های ذکر شده فوق موجب افزایش محصول می گردد. اگر مدیوم خیلی خیس باشدجریان هوا برقرار نمی گردد و حتی طولانی شدن دوره اسپان ارن ، مدیوم با کیفیتی را ارائه نخواهد نمود . اگر در قسمت تحتانی کیسه های حاوی مدیوم آب جمع شود ، مدیوم مطمئنا” خیس خواهد بود. بسیاری از کشت کاران مدیوم نسبتا” خشک را ترجیح میدهند(56درصد)

نسبت C/N مدیوم در زمان تلقیح بایستی در حدود 25 باشد . با جذب نیتروژن بیشتر نسبت به کرین  به وسیله میسیلیوم ، این نسبت به 30 افزایش می یابد .مقدار کربن خیلی زیاد می تواند کوتاه شدن دوره اسپان ران  را در بر داشته و درنتیجه میسیلیوم  با تراکم کم و قارچهای با کیفیت پایین و نامطلوب تولید نماید.

ب – اسپانینگ :مخلوط آماده شده در کیسه های پلاستیکی 30*15 ریخته شده (کیسه های مقاوم به گرما) و به آرامی سطح مخلوط با کمک دست تحت فشار قرار گرفته و متراکم می گردد. سپس درب آنها با پنبه یا فیلتر های مخصوص متخلل بسته می شود که تبادل گازی در حین رشد اسپان میسر گردد.بایستی دقت گردد تا سرپوش پنبه ای کیسه های پلاستیک خشک بماند ، در غیر این صورت آلودگی یا بیماری معروفی  به نام نورورسپورا باعث رشد و ظهور  قارچهای نارنجی در قسمت فوقانی کیسه ها خواهد گردید.

کیسه های را باید در 121 درجه سانتیگراد  به مدت حئاقل 30 دقیقه و حداکثر 60 دقیق اتوکلاو نمود . پس از سرد شدن کامل کیسه ها ، عملیات تلقیح ، در اتاق تلقیح تحت شرایط کاملا” استریل  با استفاده از اسپان که در سطح بستر ریخته می شود انجام می گیرد .10گرم اسپان خاک اره برای یک کیسه حاوی  یک تا دوکیلوگرم مدیوم کافی به نظر می رسد ، لهاذا  یک شیشه 550 میلی لیتری برای 50 کیسه کفاست می نماید. اسپان بذر به میزان 2 تا 5 درصد نتیجه بهتری می دهد . برای کشت در کیسه های پلاستیک حاوی خاک اره ، بایستی نژاد نژاد بذر دقیقا” بررسی گردد . برخی  از عدم موفقیت ها در تولید، ناشی از همین استفاده های نابجای اسپان می باشد، زیرا چه بسا خرید اسپان  جهت امر فوق سهوا” یا عمدا” اسپان مخصوص کشت در تنه درختان  به خریدار تحویل گردد ، این اسپان نابجا میتوانند باعث کاهش محصول گردد.

در زمان اسپانینگ مراقبت و پیشگیری های معمول بایستی اعمال گردد. به منظور کنترل سطح آلودگی ، مزان آلودگی باید مشخص گردد. معمولا” تا 5 درصد کیسه ها مجاز  به الوده شدن می باشند. بایستی سعی  گردد زمان و محل آلودگی مشخص شود. اگر آلودگی در قسمت فوقانی بستر مشاهده گردد بیماری محتملا” پس از پر کردن و بسته شدن درب کیسه ها وارد گردیده است . اگر آلودگی  در قسمت تحتانی ظاهر گردید، ممکن است محل نفوذی در  کف پلاستیک قرار داشته باشد. چنانچه الودگی  سراسر مدیوم را در بر بگیرد.

ممکن است در اثر استریلیزاسیون ناقص یافقدان  خلوص اسپان عارض گردیده باشد.پس ازبستن درب کیسه ها و اتمام کار، آنها را به محا نیمه تاریک  انتقال و درجه حرارت محل یا اطلاق بین 20 ا 25 درجه سانتیگراد تثبیت می گردد و مدت زمان ریسه دوانی بسته به  میزان درجه حرارت اطاق نگهداری و نوع اسپان و نحوه اجراء عملیات آماده سازی تا تلقیح  و نوع بستر یا مدیوم متفاوت و از 25 تا 30 روز و یا زمان طولانی تری ادامه می یابد. در طول این مدت کیسه ها 75 تا 150 گرم از وزن خشک خود را از دست داده و د رنتیجه مقدار زیادی آب از د ست می دهند.

باید توجه داشت که اسپان حتما” تازه و قوی بوده و دژنره نشده باشد. پس از یک مدت طولانی ذخیره سازی یا تکرر تکثیر و استفاده در کاشت ،استوک های بسیار مولد یا نژاده های قارچهای کشت شده ممکن است کندی ویا تاخیر تدریجی و ناگهانی در رشد و یا کاهش در محصول پدیدآورند.این پدیده ممکن است در اثر تغییرات ژنتیکی یا متاثر از شرایط نامساعد  محیط  باشد . باید توجه داشت که امکان بروز دژنراسیون در مزاحل مختلف کاشت قارچ همیشه وجود دارد.

ج – اسپان ران و رشد میسیلیوم 

سیر جریان اسپان ران یا ریسه دوانی در قارچ لنتینوس در مدیوم مصنوعی آماده شده در کیسه های پلاستیک منجر به تولید قارچ می گردد . بسته به نوع و مقدار اسپان ، تقریبا” یک تا 4 ماه طول می کشد تامیسیلیوم تمام قسمتهای مدیوم را در بربگیرد. حداقل در اواخر دوران اسپان ران نیاز به مقدرای روشنایی جهت حصول قارچ دهی می باشد. امکان حدوث مسائلی اجتناب ناپذیر است . تمام نژادهها در 25 درجه سانتیگراد  بهترین رشد را نودار می سازند. درجه حرارت در داخل کیسه های معمولا جندین درجه تا حداکثر 10 درجه سانتیگراد بیشتر از درجه حرارت اطاق ریسه دوانی می باشد. اگر کیسه های زیادی در اطاق مستقر گردیده است ، ممکن است  نیاز  به تنظیم درجه حرارت اطاق  با دستگاههای سرد کننده باشد.5 مرحله رشد میسیلیوم شی تاکه برای تمام نژاده ها وجود دارد . مرحله اول همان اسپان ران است که شبیه سایر قارچ ها به وقوع می پیوندد هنگامیکه مدیوم سفید رنگ گردید ، یعنی در واقع مملو از مسیلیوم قارچ شد، هنوز اماده قارچ دهی نگردیده و مراحل دیگر رادر پی دارد.